5 vooroordelen over eenzaamheid: kloppen ze?

‘1. Je hebt eenzaamheid aan jezelf te danken’

“De oorzaken van eenzaamheid zijn divers. De meeste hangen samen met levensgebeurtenissen: dingen die je overkomen, zoals het overlijden van mensen om je heen. Of dingen waarvoor je kiest, zoals verhuizen voor je werk. Je kunt je daardoor eenzaam gaan voelen. Een andere oorzaak is dat het met jouw persoonlijkheid te maken heeft. Sommige mensen piekeren snel, of hebben meer moeite met de benodigde vaardigheden om je minder snel eenzaam te voelen – zoals contact leggen en onderhouden. Als je dit van jezelf weet, kun je er wat aan doen. Het is te zwart-wit gezegd dat je het in dat geval aan jezelf te danken hebt. Het risico dat je dan eenzaam wordt, is wel hóger. Vaak is het een combinatie van de twee – levensgebeurtenissen en je persoonlijkheid of vaardigheden – die eenzaamheid veroorzaakt.”

2. ‘Eenzaamheid is een keuze’

Eric: “In de meeste gevallen niet. Er zijn wel keuzes die kunnen leiden tot eenzaamheid. Maar eenzaamheid is een negatief gevoel, dat bijna niemand bewust opzoekt. Het komt wel voor dat mensen de keuze maken om eenzaam te blíjven, wanneer er zo veel is gebeurd dat een oplossing op dat moment te complex lijkt. Als je je afsluit voor hulp, kom je er niet of moeilijker uit. Het kan soms makkelijker zijn om je tijdelijk of langdurig eenzaam te voelen. En als je al veel mensen hebt verloren, is het mogelijk lastig om positief te blijven. Bovendien denk ik dat niet alle eenzaamheid op te lossen is, maar dat er wel verschillende manieren zijn om ermee om te gaan. Je kunt bijvoorbeeld een fijn en functioneel leven leiden, terwijl je je ook eenzaam voelt.”

3. ‘Met veel mensen om je heen kun je niet eenzaam zijn’

“Dit is absoluut onjuist”, reageert Eric. “Uit onderzoek van het CBS blijkt dat ruim 40 procent van de Nederlanders boven de 15 jaar zich weleens eenzaam voelt. Hier vallen ook mensen onder met een rijk sociaal netwerk. Eenzaamheid hangt samen met gemis van bepaalde contacten en met de tijd die je zonder hen moet doorbrengen. De mensen die je mist, zijn specifiek: je partner, kind, ouders… Een grote groep mensen helpt dan niet om dat gemis op te vangen. Verder is de kwaliteit van de relaties van belang. Als je op een plek bent waar veel mensen zijn die het samen leuk hebben maar met wie je geen aansluiting kunt vinden, voel jij je misschien wel eenzamer dan wanneer je op jezelf bent.”

Dr. Eric Schoenmakers is senior onderzoeker en docent bij Fontys Hogescholen. Zijn onderzoek gaat hoofdzakelijk over eenzaamheid en sociale relaties.

4. ‘Technologie heeft iedereen eenzaam gemaakt’

“Dat is niet waar. Technologie is juist een middel om mensen met elkaar te verbinden, bijvoorbeeld als fysiek contact niet mogelijk is. Denk aan de coronacrisis of als een naaste ver weg woont. Het kan ook bestaande fysieke contacten versterken en verrijken. Het is daarbij bijvoorbeeld mogelijk om leuke foto’s en filmpjes naar elkaar te sturen. Technologie kán een negatief effect hebben als die het fysieke contact – face to face – vervangt. Vooral ouderen merken dit. En soms roept het frustratie op als de technologie niet werkt zoals jij zou willen. Kortom: technologie is een prima middel om mensen te verbinden – en dus eenzaamheid te verminderen of te voorkomen –, maar moet nooit een doel op zich zijn.”

Dr. Tina ten Bruggencate deed promotieonderzoek naar de sociale behoeften van ouderen en welke rol sociale technologie hierin speelt.

5. ‘God is altijd bij je, je bent nooit eenzaam’

“De hoofdvraag hierbij is: ‘Wie is God?’ Stel dat Hij groter is dan de kosmos (zie bijvoorbeeld Job 38), dan is Hij er altijd. Wie gelooft dat God rechtstreeks tot ons zal spreken, kan het gevoel hebben dat Hij er niet is. Waar de één zegt: ‘God was bij mij in dat donkere dal’, zegt een ander: ‘Toen het zo moeilijk was, heb ik niets van God gemerkt.’ Ik denk dat God groots is als het heelal en dichtbij als de kracht van de liefde, in wie elk mens gekend is (1 Korintiërs 13 vers12). Zo kan God dwars door gewone mensen heen te zien zijn. In die onverwachte ontmoeting op een moeilijk moment (zie Genesis 32 vers 24 en 30), of via de stem in je hart. Je moet er alleen wel ruimte voor maken. Dus ik denk dat God altijd bij je is, maar soms moet je je antenne beter afstemmen, de stilte zoeken (1 Koningen 19 vers 12) of je knieën buigen.”

Dr. Marjo C.A. Korpel, universitair hoofddocent Oude Testament aan de Protestantse Theologische Universiteit.